ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
                    พื้นที่ชุ่มน้ำหนองหารได้ประกาศเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญระดับนานาชาติของประเทศไทย ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หนองหารเป็นแหล่งน้ำธรรมชาติขนาดใหญ่ที่สุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและมีขนาดใหญ่เป็นอันดับ 2 ของประเทศ มีพื้นที่ผิวน้ำประมาณ 46,000 ไร่ หรือ 123 ตารางกิโลเมตร แต่มีพื้นที่หนองหารทั้งหมด 76,322 ไร่  มีความลึกเฉลี่ย 2.00 เมตร จุดที่ลึกที่สุดประมาณ 4.50 เมตร มีแหล่งน้ำต้นน้ำเป็นลำห้วยไหลลงสู่หนองหารทั้งสิ้น 21 สาย เป็นแหล่งต้นน้ำที่ใหญ่ที่สุด โดยมีลุ่มน้ำพุงซึ่งเกิดจากเทือกเขาภูพานเป็นแหล่งต้นน้ำที่สำคัญที่สุด หนองหารเชื่อมต่อกับแม่น้ำโขงโดยไหลลงลุ่มน้ำก่ำและไหลลงสู่แม่น้ำโขงที่อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม ซึ่งลุ่มน้ำก่ำมีความยาวประมาณ 120 กิโลเมตร
                    เดิมหนองหารเป็นแหล่งน้ำธรรมชาติที่เป็นระบบปิด ในเขตพื้นที่หนองหาร มีเกาะดอนมากกว่า 60 เกาะดอน แต่ปัจจุบันเหลือเพียง 18 เกาะดอน เกาะดอนที่ใหญ่ที่สุดคือดอนสวรรค์ทำให้มีการสะสมสิ่งต่างๆ ทั้งการทับถมตะกอนของเสียน้ำจากชุมชนและจากการทำการเกษตร มีผลให้หนองหารตื้นเขินเกิดการเน่าเสียเสื่อมโทรมอย่างรวดเร็ว สภาพหนองหารบริเวณพื้นที่ติดเทศบาลนครสกลนครมีผักตบชวาขึ้นหนาแน่น เนื่องจากได้รับอิทธิพลจากน้ำเสียที่ระบายจากเมืองทำให้วัชพืชน้ำเจริญงอกงามขยายพันธุ์ จนมีปริมาณมาก และความหนาแน่นของพันธุ์ไม้น้ำที่ขึ้นปกคลุมพื้นที่ผิวน้ำในหนองหารมีประมาณร้อยละ 30 ของพื้นที่ผิวน้ำ ซึ่งจะสามารถมองเห็นได้ชัดเจนเป็นผลทำให้ปริมาตรเก็บกักน้ำลดน้อยลง และแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำลดลงไปด้วย หนองหารมีลักษณะทางกายภาพเป็นที่ราบเนินลอนลาดคล้ายแอ่งกระทะแบน พื้นดินเป็นดินทรายและลูกรัง ในฤดูแล้งน้ำจะแห้งสามารถเดินเท้าเปล่าไปมาหาสู่กันได้
                    เมื่อปี พ.ศ. 2484 มีการสำรวจเพื่อการพัฒนาลุ่มน้ำหนองหาร ได้มีการก่อสร้างประตูระบายน้ำระหว่างหนองหารกับลำน้ำก่ำที่ไหลลงสู่แม่น้ำโขง ประตูระบายน้ำแล้วเสร็จปี 2496 ชื่อว่า “แววพยัคฆ์คัน”  แต่ต่อมาปี พ.ศ. 2535 ได้ก่อสร้างประตูระบายน้ำใหม่ชื่อว่าประตู “สุรัสวดี” โดยมีระดับเก็บกักน้ำสูงกว่าประตูแววพยัคฆ์คัน 50 เซนติเมตร เก็บกักน้ำได้ประมาณ 198 ล้านลูกบาศก์เมตร พื้นที่ผิวน้ำ 123 ตารางกิโลเมตร โดยประตูสุรัสวดีมีการออกแบบด้านข้างประตูมีบันไดปลาโจนเพื่อให้ปลาจากแม่น้ำโขง ที่เดินทางผ่านลำน้ำก่ำได้ข้ามมาวางไข่ในหนองหาร  แต่ไม่สามารถขึ้นมาได้ทั้งหมด ในระยะที่หนองหารมีระดับน้ำลดต่ำลงจนถึงระดับต่ำสุด ปริมาณน้ำในหนองหารจะมีปริมาตรประมาณ 119 ล้านลูกบาศก์เมตร พื้นที่ผิวน้ำลดลงเหลือเพียง 73 ตารางกิโลเมตร ทำให้หนองหารเป็นแหล่งเก็บกักน้ำอย่างถาวร
                    การใช้ประโยชน์ของหนองหาร
                    – เป็นแหล่งน้ำเพื่อการเกษตรกรรมประชากรในลุ่มน้ำหนองหารประมาณ 3,000 ครัวเรือน ได้รับประโยชน์จากน้ำในหนองหารเพื่อการเพาะปลูกโดยเฉพาะช่วงฝนทิ้งช่วง ส่วนใหญ่จะปลูกข้าวโดยคิดเป็นพื้นที่ประมาณ 21,636 ไร่ นอกจากนี้ยังมีข้าวโพด มันสำปะหลังและฝ้าย
                    – เป็นแหล่งเพาะพันธุ์สัตว์น้ำ กรมประมงได้เข้ามาจัดการให้หนองหารเป็นแหล่งทำประมงน้ำจืด โดยมีชาวประมงในบริเวณพื้นที่ประมาณ 1,100 คน ซึ่งส่วนใหญ่คือประชากรที่อยู่รอบหนองหาร  และมีปริมาณปลาที่จับได้ปีละประมาณ 345 ตัน
                    – แหล่งน้ำดิบสำหรับผลิตน้ำประปา เนื่องจากหนองหารเป็นแหล่งน้ำจืดขนาดใหญ่และอยู่ใกล้กับชุมชนเมือง  สำนักงานประปาสกลนครจึงใช้น้ำในหนองหารเป็นแหล่งน้ำดิบในการผลิตน้ำประปา ในอัตราปีละประมาณ 3.6 ล้านลูกบาศก์เมตร นับตั้งแต่ปี 2500 เป็นต้นมา โดยให้บริการประชาชนในเขตเทศบาลเมือง ซึ่งควบคุมการบริหารงานโดยสำนักงานประปาส่วนภูมิภาคเขต 7 อุดรธานี
                    – เป็นแหล่งท่องเที่ยว เนื่องจากหนองหารมีพื้นที่กว้างใหญ่และมีเกาะใหญ่น้อยต่างๆ มีทัศนียภาพที่สวยงามเหมาะแก่การเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติโดยมีสถานที่ท่องเที่ยวและแหล่งพักผ่อนหย่อนใจริมหนองหารที่สำคัญ คือ สวนสมเด็จพระศรีนครินทร์และเกาะต่างๆ
                    เนื่องจากหนองหารในปัจจุบันเริ่มประสบปัญหาความเสื่อมโทรมของแหล่งน้ำเกิดขึ้น เช่น คุณภาพน้ำที่เคยใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ ทั้งอุปโภค บริโภคของประชาชนที่อยู่โดยรอบ มีปัญหาไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้เหมือนในอดีต ปัญหาการขยายตัวของวัชพืชผิวน้ำและใต้ผิวน้ำ ปัญหาการตกทับถมของตะกอนดิน ก่อให้เกิดความตื้นเขิน ตลอดจนความอุดมสมบูรณ์ของสัตว์น้ำที่ลดลง เป็นต้นถึงแม้จะมีการทำโครงการต่างๆ ก็ยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาและความเสื่อมโทรมหนองหารให้หมดไปได้ และนอกจากนั้นแผนพัฒนาบางส่วนยังเป็นสาเหตุให้เกิดการสะสมของปัญหาและสร้างความแตกแยกในกลุ่มประชาชนที่อยู่อาศัยและเคยใช้ประโยชน์จากหนองหารมาก่อนด้วย หนองหารในวันนี้ จึงต้องการแผนพัฒนาที่ชัดเจน มีความเหมาะสมและสอดคล้องกับความต้องการของชุมชนและท้องถิ่น มีความยั่งยืนของการแก้ไขปัญหา เกิดประโยชน์สูงสุดทั้งต่อระบบนิเวศน์วิถีชีวิตความเป็นอยู่และการพัฒนาเศรษฐกิจของจังหวัดสกลนคร

ที่มา : แผนพัฒนาจังหวัดสกลนคร 5 ปี (พ.ศ.2566 – 2570) ฉบับทบทวน ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2567